Auteursarchief: leeskees

Aangespoeld – Meredith Cole

Flaptekst
Fotografe Lydia McKenzie werkt aan een project over prostituees in de hippe buurt Williamsburg in Brooklyn, New York.

Algauw nemen de zaken een dodelijke wending wanneer Lydia het lichaam van Glenda, een van de door haar gefotografeerde hoertjes, in de East River aantreft. Lydia?s vriend Jack wil niet dat ze bij de zaak betrokken raakt, net als Daniel Romero, een politiecommissaris met wie ze ooit een relatie had.

Maar Lydia bijt zich in de zaak vast. Als er nog meer meisjes worden vermoord, begint ze in te zien dat ook haar leven gevaar loopt…

Recensie
In haar laatste jaar aan Smith College regisseerde Meredith Cole een documentaire en na het afronden van haar studie ging ze aan de slag als filmmaker en scenarioschrijver. Enkele van haar scenario’s hebben in de finale van een paar competities gestaan, waaronder de Chesterfield. In 2009 debuteerde ze als auteur met de thriller Posed for murder, waarmee ze een wedstrijd heeft gewonnen en dat werd genomineerd voor de Agatha Award. Haar enige boek dat in het Nederlands vertaald is, is Aangespoeld (2010) en is het tweede en laatste met fotografe Lydia McKenzie in de hoofdrol.

Lydia McKenzie werkt als secretaresse bij een klein detectivebureau, maar is eveneens fotografe. Voor een project over New Yorkse prostituees heeft ze een van hen, Glenda, diverse keren geportretteerd. Op een dag treft ze het levenloze lichaam van deze prostituee in East River aan. Ze is vastbesloten te achterhalen wie haar heeft omgebracht, maar zowel haar vriend Jack als rechercheur Daniel Romero willen dat ze zich niet met het onderzoek bemoeit. Lydia houdt zich niet aan hun advies en als niet veel later opnieuw een aantal prostituees wordt vermoord, is ook zij haar leven niet meer zeker.

Dit is het tweede boek met fotografe Lydia McKenzie (het eerste is niet in het Nederlands vertaald), maar desondanks is het prima afzonderlijk te lezen. Het enige wat hiernaar verwijst – zij het minimaal – is dat McKenzie een verleden heeft met rechercheur Daniel Romero. Het verhaal wordt volledig vanuit het perspectief van de fotografe verteld, maar dit houdt niet in dat de lezer erg veel over haar te weten komt. Ze blijft nogal oppervlakkig en het is onmogelijk om je met haar te vereenzelvigen. Aanvankelijk lijkt dit nog wel te lukken, maar omdat zowel haar gedrag als haar gedachten gaandeweg steeds infantieler worden en ze daarnaast ook nog eens bijzonder naïef en wereldvreemd overkomt, verliest ze snel aan sympathie en stoor je je regelmatig aan haar houding en vooringenomenheid.

Het qua originaliteit niet uitblinkende idee achter het verhaal is in beginsel niet eens zo heel erg slecht, maar de uitvoering ervan laat flink wat steken vallen. De plot heeft namelijk zo goed als geen verrassingen, het verloop is nogal voorspelbaar en de spanning is nihil. De lezer wordt absoluut niet geprikkeld en zijn nieuwsgierigheid wordt evenmin op de proef gesteld. Daarnaast maakt de auteur er zo nu en dan een tamelijk ordeloze warboel van. Bij vlagen springt ze van de hak op de tak, want veel scènes vloeien niet logisch in elkaar over. Dat is niet altijd per se noodzakelijk, maar het is wel belangrijk dat de lezer weet waar hij aan toe is en niet plotsklaps van de ene in de andere situatie belandt zonder dat er een aanleiding toe is.

De schrijfstijl van Cole is overwegend vlot, maar behoorlijk simpel. Hierdoor wekt het boek de indruk dat het voor een jongere doelgroep bestemd is dan nu het geval is. Aan de vele gedetailleerde beschrijvingen is te merken dat de auteur een achtergrond als scenarist heeft. Veel situaties en omstandigheden worden redelijk beeldend en uitvoerig beschreven. De valkuil waar ze in gevallen is, is dat het soms niet iets te veel van het goede is. Waarmee ze eveneens de mist in gaat, is dat ze de indruk wekt niet te weten wat ze eerder in de plot geschreven heeft. Er komen namelijk fragmenten voor die volledig haaks staan op wat vele hoofdstukken daarvoor voorgevallen is. Dit zijn onnodige fouten die voorkomen hadden kunnen worden.

Over het geheel genomen is Aangespoeld geen thriller – het is eigenlijk meer een detectiveverhaal – die lang bij de lezer zal blijven hangen. Het kan vooral beschouwd worden als een niemendalletje voor tussendoor. In ieder geval heeft de uitgever er destijds goed aan gedaan om dit het enige vertaalde boek van Cole te laten zijn.

Waardering: 2/5

Boekinformatie
Auteur: Meredith Cole
Titel: Aangespoeld

ISBN: 9789026187919
Pagina’s: 288

Eerste uitgave: 2011

Serpent – Silje Ulstein

Flaptekst
Liv woont in een dorpje aan een fjord in het westen van Noorwegen. Ze deelt een appartement met twee vrienden en op een dag koopt ze een babytijgerpython. Livs band met het dier is intens en in haar ontwaakt een beschermend gevoel. Ze is overweldigd door haar emoties. Eindelijk voelt ze zich veilig. Eindelijk voelt ze zich thuis.

Dertien jaar later, in het nabijgelegen Kristiansund, gaat Mariam Lind winkelen met haar elfjarige dochter Iben. Na een ruzie stormt Mariam de winkel uit en laat Iben er achter. Ze denkt dat het meisje zelf wel naar huis gaat en besluit een stuk te gaan rijden om af te koelen. Maar als ze ’s avonds thuiskomt ontdekt ze dat Iben nooit thuis is aangekomen.

De zestigjarige rechercheur Roe Olsvik wordt op de vermissing gezet. Als hij Mariam ondervraagt vindt hij haar verdacht, maar hij voelt aan dat er meer achter de verdwijning van het kind zit.

Recensie
Net als veel andere auteurs heeft Silje Ulstein er altijd van gedroomd om schrijver te worden. Op haar elfde verjaardag kreeg ze een typemachine, waarna ook haar familie inzag dat ze wilde schrijven. Voordat ze haar droom waarmaakte, studeerde ze literatuurwetenschappen, volgde ze diverse schrijfcursussen en heeft ze in een boekhandel gewerkt. Aanvankelijk kwam ze nooit verder dan halve verhalen, maar uiteindelijk debuteerde ze in 2020 met de twee jaar later in het Nederlands vertaalde thriller Serpent.

Studente Liv woont met twee iets oudere jongens in een appartement in het stadje Ålesund en op een dag komt het in haar op om een nog jonge python te kopen. Haar band met het reptiel wordt steeds inniger en ze voelt zich erg veilig met het dier. Ruim tien jaar later rent de elfjarige Iben weg als haar moeder Mariam Lind haar verbiedt een stripboek te kopen. Als Mariam vele uren later thuiskomt, blijkt Iben er niet te zijn. Rechercheur Roe Olsvik onderzoekt de vermissing en vermoedt dat er meer speelt dan hem wordt verteld.

Serpent speelt zich af in twee chronologisch oplopende periodes, heeft eveneens twee verhaallijnen, en wordt verteld vanuit vijf perspectieven, waaronder dat van een slang. Net als in veel thrillers het geval is, heeft ook dit verhaal een rustig begin. Behalve dat een aantal personages wordt geïntroduceerd, geeft de auteur de lezer eveneens een globaal overzicht van de omstandigheden. Dan verwacht je dat zich verderop in de plot een kentering voordoet, maar daar is geen enkele sprake van. Het blijft tot aan het eind een vrij tamme bedoening, ondanks dat het begin van het tweede deel van het boek – in totaal bestaat het uit drie delen – een opleving heeft die voor een iets interessantere fase zorgt. Dit is van tijdelijke aard, want al snel verzandt de plot in hetzelfde ritme als daarvoor.

Op een paar momenten na is de spanning ondermaats. Door middel van ogenschijnlijke cliffhangers probeert de auteur de lezer nog wel nieuwsgierig te maken, maar hier slaagt ze ten dele in. Een enkele keer zorgt ze voor een enigszins onverwachte situatie of – hoewel daar pas aan het eind sprake van is – voor een paar verrassende ontwikkelingen. Toch hebben de voorspelbaarheden de overhand. Sommige gebeurtenissen kun je al van mijlenver zien aankomen, hetgeen mede het gevolg is van Ulsteins keuze om een van de personages verschillende identiteiten te geven en veel hoofdstukken in de twee verhaallijnen vanuit dit perspectief te vertellen. De lezer kan daardoor één en één bij elkaar optellen, waardoor het onmogelijk is hem nog te kunnen verrassen.

Hoewel er aan het ene personage iets meer aandacht wordt besteed dan aan het andere, zijn en blijven ze allemaal vrij oppervlakkig. Een aantal van hen heeft een verleden. Bij de een is het een geheim, bij de ander een traumatische gebeurtenis. Hier kom je wel iets over te weten, dit blijft echter beperkt tot wat expliciet voor het verhaal noodzakelijk is. De nietszeggendheid en het ook wel bijzondere en vaak vreemde gedrag van de karakters heeft tot gevolg dat ze nogal onsympathiek overkomen. Het is onmogelijk een band met hen op te bouwen, laat staan je met hen te kunnen vereenzelvigen.

De thriller wordt afgesloten met een epiloog die zich in het verleden afspeelt. Deze afsluiting is geheel overbodig, want het voegt niets meer toe. Waarom hiervoor gekozen is, is een raadsel. Serpent gaat niet helemaal als een nachtkaars uit, het idee erachter is zonder meer goed en origineel, maar de uitvoering ervan heeft wel de nodige kanttekeningen. Ondanks dat Ulstein wel laat zien dat ze een verhaal kan vertellen.

Waardering: 2/5

Boekinformatie
Auteur: Silje Ulstein
Titel: Serpent

ISBN: 9789044985139
Pagina’s: 428

Eerste uitgave: 2022

Het kerkhof van de zee – Aslak Nore

Flaptekst
Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog vergaat een schip met aan boord Noorse burgers en Duitse militairen; er wordt aangenomen dat het op een mijn is gevaren. De jonge schrijver Vera en haar zoontje worden gered, maar haar man komt om.

Vijfenzeventig jaar later loopt Vera de zee in, en ze komt niet meer terug. Met haar verdwijnen ook haar memoires over de scheepsramp en de familietrauma’s. Maar haar kleindochter Sasha is vastberaden de waarheid te achterhalen: ze ontdekt namelijk dat Vera twijfelde over de ware toedracht van de ramp. Tegelijkertijd wordt er binnen de welgestelde familie een vuil spel gespeeld over de nalatenschap en de opvolging in het familieconcern. Welke geheimen herbergt het scheepswrak op de bodem van de zee?

Recensie
De eerste boeken die de Noor Aslak Nore schreef, zijn gebaseerd op eigen ervaringen die hij opdeed toen hij als militair naar Bosnië uitgezonden werd en later als journalist werkzaam was in Afghanistan en het Midden-Oosten. Zijn thriller Wolfsangel (ook bekend onder de titel Dubbelspion), die in 2019 in het Nederlands werd uitgebracht, was een internationaal succes en hiervoor ontving hij de Rivertonprijs. In 2023 verscheen Het kerkhof van de zee, een roman die twee jaar eerder een onverwacht groot succes in Noorwegen werd.

Vijfenzeventig jaar nadat een schip met aan boord Noorse burgers en Duitse militairen is vergaan, pleegt schrijfster Vera Falck zelfmoord. Samen met haar pasgeboren zoontje Olav was ze een van de weinigen die deze ramp overleefde. Een manuscript dat ze over de gebeurtenis schreef, is nooit gepubliceerd en lijkt nu te zijn verdwenen. Haar kleindochter Sasha zet vervolgens alles op alles om het document in handen te krijgen en naar boven te halen wat destijds werkelijk gebeurd is. Omdat ook het testament van haar grootmoeder spoorloos is, heerst er binnen de familie tweestrijd over de nalatenschap.

Voordat het verhaal begint, maar ook in zijn dankwoord aan het eind van het boek, vertelt de auteur dat Het kerkhof van de zee gebaseerd is op een aantal waargebeurde feiten. Voor het overige is het allemaal fictie, maar zo voelt het echter niet altijd. Gebeurtenissen als de Tweede Wereldoorlog en die in het Midden-Oosten – het ene wel meer historisch dan het andere – zorgen er namelijk voor dat een aanzienlijk deel van de roman leest alsof zo goed als niets verzonnen is. Dit alles komt het realiteitsgehalte zonder meer ten goede. Alle strubbelingen rond Vera’s erfenis en hoe haar nalatenschap verdeeld moet worden doen evenmin fictief aan, want hoe vaak komt het niet voor dat zoiets zich in werkelijkheid eveneens voordoet.

Hoewel het boek gekenmerkt is al roman – overigens zonder meer terecht – is het in zekere zin toch meer dan dat alleen. Het verhaal bevat vrij veel spannende passages die in een thriller niet zouden misstaan. Dit komt onder andere door de omstandigheden die op zee plaatsvinden, maar eveneens voor een aantal beschreven oorlogssituaties. De plot bevat dan ook een grote hoeveelheid ontwikkelingen, waaronder enkele verrassende. Gevolg is dat de lezer eigenlijk nooit weet wat hij allemaal nog meer kan verwachten en dat is alleen maar goed. Het aantal personages dat van belang is, is in feite niet eens zo heel erg groot, maar voor het overzicht is het goed dat de auteur voorin het boek een familiestamboom heeft opgenomen. Met name in het begin komt het regelmatig voor dat je hier even op terug moet vallen, je weet dan immers nog niet precies hoe alle verhoudingen liggen.

Aanvankelijk is het even wennen aan de schrijfstijl van Nore, maar zodra dit gebeurd is, is het lastig het boek weg te leggen. Als lezer leef je met de meeste personages mee en door de levendige beschrijvingen van onder andere het Noorse landschap zie je alles voor je alsof je er zelf bij bent. Een van de interessantste gedeelten van het boek is het door Vera geschreven manuscript. Hierin wordt – in drie fasen – niet alleen verteld wat in 1940 met het schip gebeurd is, maar ook wat de schrijfster zelf onderweg heeft meegemaakt. Het slot van dat document, dat in de ontknoping gevonden wordt, is ronduit verrassend. Dat geldt eveneens voor de laatste twee pagina’s van de roman, wanneer de familieadvocaat een onverwachte, maar wel mooie zet doet. De lezer krijgt hierdoor echter wel het gevoel dat het verhaal niet af is, en dat klopt ook wel, want er zal namelijk nog een vervolg verschijnen.

Het kerkhof van de zee is overladen met complimenten en dat is niet voor niets. De roman boeit van begin tot eind, is bij vlagen meeslepend, maakt nieuwsgierig en bevat ruim voldoende spanning. Alleen is het jammer dat er nog wel een paar kwalijke taalfoutjes in voorkomen.

Waardering: 4/5

Boekinformatie
Auteur: Aslak Nore
Titel: Het kerkhof van de zee

ISBN: 9789402711288
Pagina’s: 414

Eerste uitgave: 2023

De hoofdrol – Janice Hallett

Flaptekst
In dit dossier vind je de stukken over de schokkende gebeurtenissen rondom The Fairway Players-toneelgroep, en over de dood van een van hun leden. Er zit op dit moment iemand vast voor de moord, maar het lijkt erop dat deze persoon onschuldig is, en dat een aantal duistere geheimen nog niet is onthuld.

De moordenaar heeft zichzelf verraden: ergens in deze berg e-mails, berichten en brieven bevindt zich de sleutel tot de oplossing van deze zaak. Misschien wel in de informatie over de benefietavond voor de levensreddende behandeling van kleine Poppy (en de vraag of het opgehaalde geld eigenlijk wel op de goede plek terecht is gekomen), in de e-mails van de leden van de toneelvereniging over twee geheimzinnige nieuwkomers, of zelfs in de correspondentie over de felle strijd om de hoofdrol. Het is duidelijk dat diverse leden iets te verbergen hebben…

Neem jij de uitdaging aan? Lukt het je om dit mysterie op te lossen?

Recensie
Terwijl Janice Hallett aan een concept voor een tv-serie werkte, stelde iemand haar voor om een roman te gaan schrijven. Ze besloot hier gehoor aan te geven en ging aan de slag met een idee dat ze voor een dramaserie had bedacht. Het resultaat was het in 2021 verschenen The Appeal, dat een jaar later als De hoofdrol in het Nederlands is uitgebracht. De thriller was in het jaar van verschijnen het tweede best verkochte fictiedebuut in het Verenigd Koninkrijk. Tevens won het boek diverse prijzen en stond het een aantal weken bovenaan in de bestsellerlijst van Sunday Times.

Een nieuw lid van de Fairway Players-toneelgroep is om het leven gebracht. Daarvoor is iemand gearresteerd en gevangengenomen, maar het heeft er alle schijn van dat deze persoon onschuldig is. In een naar aanleiding van de moord samengesteld dossier bevinden zich grote hoeveelheden e-mails, berichten en brieven die de leden van het toneelgezelschap elkaar hebben toegestuurd. Uit een van deze documenten kan worden afgeleid wie de moordenaar is en dat zal eveneens betekenen dat de zaak gesloten kan worden. Eén ding wordt zonder meer duidelijk: velen hebben een geheim te verbergen.

De hoofdrol is geen conventionele thriller, want door de vormgeving wijkt hij behoorlijk af van wat in de regel gebruikelijk is. De plot bestaat namelijk voor het grootste deel uit e-mails en tekstberichten, samengebracht in één dossier dat door twee trainees (tot het eind van de plot blijft overigens onduidelijk wat hun functie is) van een advocatenkantoor uitgeplozen wordt. Zij hebben niet alleen de taak om de onschuld van degene die voor de moord veroordeeld is aan te tonen, maar ook de identiteit van de werkelijke dader te achterhalen. Uit de vele documenten, in chronologische volgorde gesorteerd, moet blijken wie dit is, waarbij de lezer eveneens de kans geboden wordt de zaak op te lossen. Hij zal daartoe wel bij de les moeten blijven, want elke e-mail of sms kan een aanwijzing bevatten. Dit kan een hele opgave zijn, vooral omdat het vele berichtenverkeer voor weinig afwisseling zorgt.

Het aantal personages waarmee de lezer wordt geconfronteerd is aanzienlijk – waarschijnlijk is het niet voor niets dat in het boek twee keer een uitgebreide namenlijst is opgenomen – en daarom duurt het even voor ieder van hen in de juiste context geplaatst kan worden. Ondanks dat de meeste namen regelmatig worden genoemd, is het onmogelijk om een band met hen op te bouwen. De klinische en zakelijke uitstraling van alle documentatie is daar de voornaamste oorzaak van. De uitvoerige correspondentie geeft echter wel een goed beeld van wat er binnen de kleine gemeenschap leeft, hoe de onderlinge verhoudingen liggen en dat enkelen van hen iets te verbergen hebben.

Een intensieve inzamelingsactie om de peperdure medicatie te bekostigen die voor de behandeling van het tweejarige en zieke meisje Poppy nodig is, vormt de rode draad van het geheel. Daarom besteedt de auteur hier relatief veel aandacht aan, onder andere omdat wantrouwen ten opzichte van de oprechtheid van deze actie de basis vormt voor de moord. Op een gegeven moment beginnen de vele mailwisselingen, waarvan lang niet alles inzichtelijk wordt gemaakt, te vervelen. Het is allemaal gewoonweg te veel. Pas ver in de plot doet zich een kleine kentering voor wanneer alle afzonderlijke documentatie wordt samengevat, een aantal verdachten in beeld komt en aan alles recht wordt gedaan. Dan merkt de lezer ook dat hij bij lange na niet over alle informatie beschikt om een dader aan te kunnen wijzen, waardoor hij minder interactief mee kan doen dan wordt gesuggereerd.

Qua originaliteit en opmaak verdient De hoofdrol, dat vertaald is door Kees van Weele, niets dan lof, maar spannend kan het boek onmogelijk genoemd worden, ondanks dat je op den duur wel enigszins nieuwsgierig wordt naar de afloop. Dit is echter niet meer dan de bekende druppel op een gloeiende plaat.

(Dit boek heb ik voor Hebban gerecenseerd.)

Waardering: 2/5

Boekinformatie
Auteur: Janice Hallett
Titel: De hoofdrol

ISBN: 9789401618410
Pagina’s: 480

Eerste uitgave: 2022

De verborgen geschiedenis – Donna Tartt

Beschrijving
Richard Papen, een ingetogen student van eenvoudige afkomst, wordt tot zijn verbazing opgenomen in een groepje arrogante en excentrieke studenten, dat zich -in de ban van een leraar- op het bestuderen van de Griekse beschaving heeft gestort. In het tweede semester wordt hij ingewijd in het drama dat zich heeft voltrokken.

Recensie
Tijdens haar studie klassieke talen, filosofie en creatief schrijven aan het Bennington College in Vermont begon Donna Tartt aan haar eerste boek De verborgen geschiedenis, dat in 1992 verscheen en meteen een succes werd. Wereldwijd zijn er meer dan vijf miljoen exemplaren van verkocht en de roman is in ruim twintig talen vertaald. Het debuut is gebaseerd op haar ervaringen aan het college en het schrijven ervan heeft ongeveer tien jaar geduurd. De rechten voor een verfilming liggen al geruime tijd bij Gwyneth Paltrow, maar tot een film is het tot dusver nooit gekomen.

Een brochure van het Hampden College in Vermont deed de negentienjarige Californiër Richard Papen besluiten om daar een studie Grieks te willen volgen. Hij werd aangenomen en eenmaal daar sloot hij vriendschap met een vijftal zelfingenomen en nogal bijzondere studenten. Met zijn zessen volgen ze een college bij een zonderlinge leraar met wie ze goed op kunnen schieten. Na een halfjaar krijgt Richard te horen welk dramatisch voorval zich in november van het jaar ervoor heeft voorgedaan. Dan vindt een gebeurtenis plaats die van grote invloed is op het leven van het vriendengroepje.

Het verhaal begint met een proloog waarin al onomwonden verteld wordt dat iemand die naar de naam Bunny luistert niet meer leeft, dat een aantal personen bij zijn dood betrokken is en de dan nog onbekende verteller er een van is. Dit begin maakt de lezer zonder meer nieuwsgierig: hij wil weten wat er gebeurd is, wie de betrokkenen zijn en hoe het allemaal afgelopen is. Al snel blijkt dat deze inleiding verteld wordt vanuit het perspectief van Richard Papen, die overigens in de hele roman het woord niet meer uit handen geeft. Doordat de hele geschiedenis, die in feite een volledige terugblik is, door hem uit de doeken wordt gedaan, komt je veel over hem tijdens zijn studentenleven te weten. Omdat hij eveneens veel vertelt over zijn vrienden, geldt dat in wezen ook voor hen.

Omdat de roman zich voor een groot deel op de campus van de universiteit afspeelt, wordt het leven van een student uitgebreid beschreven. De lezer studeert samen met hen, volgt colleges met hen, maar gaat ook met hen mee naar de talrijke feestjes die vaak tot diep in de nacht duren. Daarnaast krijgt het excessieve drank- en drugsgebruik ruim aandacht in het verhaal en blijkt dit echt van alle tijden te zijn. Het meest interessant zijn echter de diverse belevenissen van de vriendengroep, maar vooral hoe ze met wat er maanden eerder is gebeurd omgaan. Bij elk van hen uit zich dat uiteraard op een andere manier en de een kan er beter mee dealen dan de ander.

In de eerste plaats is De verborgen geschiedenis natuurlijk een roman, maar verschillende gebeurtenissen zorgen ervoor dat het verhaal tevens een flinke hoeveelheid spanning heeft. De ene keer is dit bijvoorbeeld een geheimzinnig voorval, de andere keer een onverwachte ontwikkeling. Intrigerend zijn de diverse personages, hoe klein of groot hun rol ook is, ze zijn allemaal stuk voor stuk markant. De enige die zich het meest normaal lijkt te gedragen, is Papen zelf en op een bepaalde manier maakt dit hem eveneens bijzonder.

Over het algemeen is De verborgen geschiedenis een roman die van begin tot eind boeit, hoewel er zijn wel enkele passages zijn die wat minder tot de verbeelding spreken. Dit doet zich voornamelijk voor in de beginfase van de plot, wanneer tijdens een college Grieks allerlei voor het wezenlijke verhaal niet ter zake doende dingen worden besproken. Desondanks heeft Tartt met haar debuut een prestatie van formaat geleverd, want de roman, die een veelheid aan thrillerkenmerken heeft, fascineert zo goed als volledig.

Waardering: 4/5

Boekinformatie
Auteur: Donna Tartt
Titel: De verborgen geschiedenis

ISBN: 9789023409069
Pagina’s: 608

Eerste uitgave: 2002

In de schaduw – Shelley Burr

Flaptekst
Iedereen denkt Mina McCreery te kennen. En iedereen heeft een theorie over wat er met haar zus is gebeurd. Eindelijk wordt de waarheid onthuld… Negentien jaar geleden verdween haar zus Evelyn zonder een spoor achter te laten. Mina McCreery is nog steeds bezig met het verwerken van die ingrijpende gebeurtenis. Destijds was de publieke belangstelling voor de zaak enorm, maar die is helemaal weggeëbd, ook al staat er nog een geldbedrag van 1 miljoen dollar open voor de tip die tot de oplossing leidt. Mina leidt een teruggetrokken bestaan op de boerderij waar ze is opgegroeid, in een afgelegen dorp in Australië. Dan biedt privédetective Lane aan de zaak opnieuw te onderzoeken, maar Mina weigert omdat ze uit ervaring weet dat dat weer veel ongewenste aandacht met zich zal meebrengen en omdat ze er weinig vertrouwen in heeft. Toch weet Lane haar zover te krijgen toestemming te geven, al verzwijgt hij dat hij zijn eigen duistere redenen heeft om de zaak te heropenen…

Recensie
De korte periode dat Shelley Burr onlinefora las die gewijd waren aan het oplossen van onopgeloste moorden bracht haar op het idee om een thriller te schrijven waarin dit thema naar voren komt. Op 1 januari 2018 ging ze aan de slag en ruim vier jaar later werd Wake in Australië gepubliceerd. In 2019 won ze met deze debuutthriller de CWA Debut Dagger en het kwam tevens op een aantal shortlists terecht. Het boek verscheen begin 2023 in het Nederlands, is vertaald door Ralph van der Aa en kreeg als titel In de schaduw.

Zonder maar een spoor achter te laten, verdween negentien jaar geleden Mina McCreery’s tweelingzus Evelyn. Dit zorgde destijds voor een enorme ophef, maar ondanks de één miljoen dollar beloning, is de zaak verworden tot een cold case waar niemand meer aandacht aan besteedt. Privédetective Lane Holland stelt Mina voor dat hij de verdwijning opnieuw onderzoekt. Hoewel ze hier aanvankelijk niet op ingaat, krijgt de detective alsnog haar toestemming. Wat hij haar niet vertelt, is dat hij zijn eigen redenen heeft om zich in de vermissing te verdiepen.

In de schaduw heeft twee gezichten. Aan de ene kant is het een beetje dertien in een dozijn, want elementen als vermissing en verborgen geheimen komen namelijk veel vaker in thrillers voor. Er is echter ook een keerzijde waardoor de insteek net even iets anders is. De reden waarom Holland zich voor de vermissing van Evelyn McCreery interesseert, is er een van. Ook het onlineforum MyMurder – een aantal hoofdstukken begint met een paar korte chatfragmenten uit dit fictieve forum – is daar een goed voorbeeld van. De auteur haalt hier overigens te weinig uit, want deze interactieve dialogen blijven zo goed als onderbelicht. Evenmin uniek is dat het verhaal zich afspeelt in een zo goed als desolate omgeving, maar in tegenstelling tot de andere elementen komt dit de plot juist wel ten goede, vooral omdat hiermee de enorme weidsheid van Australië treffend in beeld gebracht wordt.

Het verhaal verloopt tergend traag, waardoor de lezer de indruk krijgt dat het onderzoek waar Holland mee bezig is absoluut niet opschiet. Daar zit een kleine kern van waarheid in, want de privédetective maakt stapsgewijze vorderingen, maar omdat de auteur onopvallende sprongen in de tijd maakt, merk je hier praktisch niets van. Een miniem aantal plotwendingen heeft tot gevolg dat de spanning ondermaats is. De auteur lijkt zich voornamelijk te richten op de ontwikkeling van de belangrijkste personages en het achterhouden van informatie door degenen die zowel in het heden als het verleden ondervraagd zijn. Burr beschrijft dit alles zeer gedetailleerd en haalt daarbij dingen aan die voor de plot volstrekt irrelevant zijn.

Over het algemeen is de schrijfstijl redelijk toegankelijk, maar het echte gevoel om bij zowel het verhaal als de personages betrokken te zijn komt niet over. Het is allemaal te klinisch en de karakters roepen herhaaldelijk wat irritatie op omdat ze zelf nogal snel geïrriteerd raken, terwijl dit in feite helemaal niet nodig is. Ofschoon de opbouw van de plot overwegend goed is, gaat de auteur er soms van uit dat de lezer meer weet dan werkelijk het geval is. Die paar momenten zijn enigszins verwarrend en wekken tevens de indruk dat Burr de technische kneepjes van het vak nog niet helemaal onder de knie heeft. Enkele inconsequenties in het verhaal lijken dit te bevestigen. Het is merkwaardig dat het regelmatig gebruikte Engelse woord coroner niet in het Nederlands vertaald is, lijkschouwer is immers een uitstekend alternatief.

Alles bij elkaar genomen kan In de schaduw niet overtuigen en is dit met complimenten overladen debuut bij lange na niet de pageturner die het pretendeert te zijn.

(Dit boek heb ik voor Hebban gerecenseerd.)

Waardering: 2/5

Boekinformatie
Auteur: Shelley Burr
Titel: In de schaduw

ISBN: 9789026359330
Pagina’s: 416

Eerste uitgave: 2023

Waar rook is – Björn Paqualin

Flaptekst
In Zweden woedt de grootste bosbrand sinds tijden; de brandweer werkt dag en nacht in een wanhopige poging de vuurzee onder controle te krijgen. Als midden in de chaos een in stukken gehakt lichaam wordt gevonden, wordt rechercheur Stella Robertsson vanuit Stockholm ingevlogen om d zaak te onderzoeken. De identificatie van het lijk is niet eenvoudig, maar uiteindelijk wordt duidelijk dat het om een vrouw gaat die jaren daarvoor als vermist is opgegeven.

Samen met de lokale onderzoeker Tommy Reyer duikt Stella in de oude vermissingszaak, op zoek naar nieuwe aanwijzingen die hen naar de moordenaar kunnen leiden. Terwijl de verstikkende hitte en rook hen omringen komen ze steeds dichter bij de waarheid, en blijkt de zaak voor Stella meer persoonlijke consequenties te hebben dan ze zich ooit had kunnen voorstellen.

Recensie
De Zweedse auteur Björn Paqualin heeft een lange carrière als scenarioschrijver achter de rug en is medeauteur van onder andere de televisieserie Wallander. In 2020 debuteerde hij met de thriller Låt det brinna, dat eind 2021 in het Nederlands vertaald is onder te titel Waar rook is. In Zweden is dit boek, dat het eerste deel is van een trilogie met rechercheur Stella Robertsson in de hoofdrol, goed ontvangen.

Tijdens de grootste en moeilijk te bestrijden bosbrand die het noorden van Zweden teistert, wordt het in stukken gesneden lichaam van een vrouw gevonden. Rechercheur Stella Robertsson wordt vanuit Stockholm overgevlogen om samen met Tommy Reyer van de lokale politie de moord te onderzoeken. Al snel ontdekken ze dat het slachtoffer de ongeveer tien jaar eerder vermiste Jenny Betancourt betreft. Vervolgens proberen ze nieuwe aanwijzingen te vinden die kunnen leiden tot het oplossen van de zaak. Tot haar schrik ontdekt Robertsson dat er voor haar ook nog een persoonlijk tintje aan zit.

Het moet een beangstigende en beklemmende gedachte zijn om je midden in een allesvernietigende bosbrand te bevinden. Als de hulpverleners ook nog een aan stukken gesneden lichaam vinden, zijn beide de ideale ingrediënten voor een spannend verhaal. Paqualin vond dit ook en heeft deze twee onderwerpen in zijn thrillerdebuut Waar rook is samengevoegd. Een makke aan zijn verhaal is dat deze broodnodige spanning zo goed als ontbreekt. Natuurlijk, er zijn wel degelijk een paar situaties waarbij het hart van de lezer iets sneller gaat kloppen, maar die blijven beperkt tot een mager handjevol. De auteur legt voornamelijk de nadruk op de persoonlijke omstandigheden van rechercheur Paula Robertsson, de relatie met haar ex-man Marcus en in iets mindere mate de enorme donkere en kleine wereld die door de enorme brand wordt veroorzaakt.

Omdat het grootste deel van de plot vanuit het perspectief van Robertsson wordt verteld, komt de lezer het meest over haar te weten. Een enkele flashback – de rechercheur denkt dan terug aan een paar gebeurtenissen van vroeger – geeft hem ook een globaal inzicht in haar verleden. Bijzonder diepgaand is dit niet, maar wel ruim voldoende om je een beeld van haar te kunnen vormen. Wellicht gaan de komende twee delen van het drieluik hier verandering in brengen. De overige personages die in het verhaal voorkomen, blijven over het algemeen vrij oppervlakkig. Het gevolg hiervan is dat het moeilijk is een band met de karakters te krijgen, mede omdat ze niet echt leven en daarnaast amper tot de verbeelding spreken.

De plot heeft een rechttoe rechtaan verloop en gaat als het ware in één rechte lijn naar het einde toe. Er zijn geen zijpaden die tot onverwachte en daardoor verrassende wendingen leiden en ogenschijnlijke cliffhangers hebben niet het gewenste effect. Op een sporadisch moment na wordt het beheersen van de nieuwsgierigheid van de lezer niet op de proef gesteld, het verhaal prikkelt hoegenaamd niet. De weinige scènes die wel wat spanning hebben, duren kort en lopen veel te gemakkelijk af. Alsof de auteur zich niet in het diepe durfde te wagen. Desondanks zorgt het eind van het boek wel voor wat opzien, vooral omdat je vermoedt dat wat daarin gebeurt de nodige consequenties voor Robertsson zal hebben.

Het tempo van Waar rook is is niet buitensporig hoog, ondanks de korte hoofdstukken en vlotte en toegankelijke schrijfstijl. Verder worden beeldende situaties afgewisseld met klinische, waardoor delen van het boek nogal zakelijk overkomen. Al met al kan het debuut van Paqualin geen potten breken en haalt het met moeite een krappe voldoende.

Waardering: 3/5

Boekinformatie
Auteur: Björn Paqualin
Titel: Waar rook is

ISBN: 9789021431482
Pagina’s: 288
Eerste uitgave: 2021

Een laatste uitweg – S.A. Cosby

Flaptekst
Beauregard ‘Bug’ Montage is een goudeerlijke monteur, een liefhebbende echtgenoot en een hardwerkende vader. Maar ooit was Bug de man die van de heuvels van North Carolina tot de stranden van Florida bekendstond als de beste vluchtautobestuurder van de Oostkust. Wanneer zijn zorgvuldig opgebouwde nieuwe leven in elkaar dreigt te storten voelt hij de onverbiddelijke aantrekkingskracht van de wereld van bloed en kogels.

Als een vroegere kennis hem vertelt over een overval op een juwelier die niet mis kán gaan, heeft Bug het gevoel dat hij niet anders kan dan weer achter het stuur plaats te nemen. En Bug is op zijn best als de geur van benzine zich vermengt met de geur van angst. Achtervolgd door de geest van wie hij ooit was en de vader die verdween wanneer hij hem het meest nodig had, moet Bug een laatste uitweg vinden.

Recensie
In 2019 verscheen S.A. Cosby’s debuutthriller My darkest prayer, dat niet in het Nederlands is vertaald, bij de kleine onafhankelijke uitgeverij waar hij destijds werkte. Zijn grote doorbraak kwam een jaar later met het verschijnen van Blacktop Wasteland (Een laatste uitweg, 2022). Met dit boek won hij in 2020 een aanzienlijk aantal prijzen, waaronder de LA Times Award en werd het tot een van de beste boeken van dat jaar gerekend. Inmiddels zijn er concrete plannen om er een bioscoopfilm van de produceren.

Garagehouder Beauregard (Bug) Montage heeft financiële problemen, maar wil wel dat zijn kinderen kansen krijgen die hij nooit heeft gehad. Als een oude bekende hem vraagt of hij de vluchtauto wil besturen van een auto die bij een overval op een juwelier gebruikt wordt, vindt hij dat hij geen andere keus heeft dan hierop in te gaan. Behalve dat hij in een vorig leven bekendstond als de beste vluchtwagenbestuurder van de oostkust, voelt hij zich op zulke momenten ook op zijn best. Na het plegen van de overval neemt zijn leven echter een heel andere wending aan.

Het verhaal wordt zo goed als volledig vanuit het perspectief van Montage verteld, waardoor de lezer vrij veel over hem te weten komt. Zijn financiële zorgen, zijn liefde voor zijn gezin, de herinneringen aan zijn vader die hem en zijn moeder vele jaren eerder verlaten heeft en zijn grote verantwoordelijkheidsgevoel. Het zijn kenmerken die hem tekenen, die hem zijn karakter geven en die ervoor zorgen dat hij zich voor je inneemt. Ondanks zijn enigszins criminele inborst heb je sympathie voor hem en hoop je met heel je hart dat hem noch zijn gezin iets zal overkomen.

Hoewel de eerste hoofdstukken van de thriller relatief rustig beginnen, valt er in deze beginfase toch al voldoende te beleven. Een straatrace zorgt voor een klein beetje spektakel, maar de gevolgen van een voorval aan het eind daarvan zijn bepalend voor de toekomst van Montage en de vele gebeurtenissen in de plot. Het verhaal speelt zich in een behoorlijk tempo af en bevat een groot aantal actiescènes waarin grof geweld niet wordt geschuwd. Tijdens dergelijke omstandigheden is de spanning op z’n grootst. Een laatste uitweg is echter meer dan alleen maar een spannend boek. De nog immer aanwezige kloof tussen de blanke en gekleurde mens wordt duidelijk naar voren gebracht, maar ook het soms armoedige leven op het platteland van de staat Virginia brengt de auteur tot uiting. Zijn Nederlandstalige debuut heeft daarom ook een enigszins maatschappijkritisch tintje.

De beeldende en nagenoeg filmische schrijfstijl van de auteur heeft als resultaat dat de lezer van meet af aan bij alle situaties en personages betrokken is, soms zelfs zodanig dat het lijkt alsof je zelf deel uitmaakt van het script. Met rechttoe rechtaan taalgebruik weet Cosby de sfeer van het verhaal feilloos over te brengen, waarbij hij met regelmaat gebruikmaakt van mooie vergelijkingen, die bij tijd en wijle een humoristisch kantje hebben. Jammer zijn de vele fouten en slordigheden die het boek bevat. Zorgvuldige vertaling en nog betere eindredactie kunnen dergelijke missers voorkomen, zeker als het een tweede druk betreft.

Uiteindelijk eindigt de plot met een spectaculaire ontknoping waardoor het verhaal een afgerond geheel vormt. Toch kun je je niet aan de indruk onttrekken dat Beauregard Montage nog vaker van zich zal laten horen, ondanks dat het laatste hoofdstuk daartoe geen enkele aanleiding geeft. In ieder geval hebben deze garagehouder en Cosby de lezer flink in hun greep gehouden en boeit Een laatste uitweg van begin tot eind.

Waardering: 4/5

Boekinformatie
Auteur: S.A. Cosby
Titel: Een laatste uitweg

ISBN: 9789044363906
Pagina’s: 320
Eerste uitgave: 2022

Onbreekbaar – Marieke Damen

Flaptekst
Alexandra is een succesvolle zakenvrouw, maar in haar relatie met Maarten niet meer gelukkig. Ze besluiten een pauze te nemen om uit te zoeken wat ze nog voor elkaar voelen. Alexandra vertrekt met hun zoontje Max naar hun vakantiehuis aan de rand van de Veluwe. Al snel na aankomst wordt ze ontvoerd; Max blijft alleen in het huis achter…

Demi is een tiener vol toekomstdromen. Totdat ze zwanger raakt. Na een consult bij de abortuskliniek wordt ze klemgereden en in een busje gesleurd…

Alexandra en Demi kennen elkaar niet, maar worden samen gevangengehouden in een kamer die ze de ‘papegaaienkooi’ gaan noemen. Wie houdt hen daar? Waarom? En kunnen ze nog ontsnappen?

Recensie
Omdat Marieke Damen niet tevreden was over haar carrière besloot ze een sabbatical te nemen. Ze vertrok naar Zuid-Afrika, deed er vrijwilligers werk en hield van haar belevenissen een dagboek bij. Goed beschouwd waren dit haar eerste schreden op het schrijverspad, maar haar geschreven columns voor een radioprogramma waren er de echte aanleiding van dat ze boeken ging schrijven. Aanvankelijk een aantal kinderboeken en korte verhalen, maar sinds 2020 ook thrillers. In het voorjaar van 2022 verscheen haar nieuwste uitgave Onbreekbaar. Naast auteur is ze ook internationaal sales manager.

Hoewel Alexandra in het zakenleven een succesvol manager is, staat haar relatie met haar vriend Maarten steeds meer onder druk. Ze besluit om samen met hun pasgeboren zoontje Max naar hun vakantiewoning op de Veluwe te vertrekken om een en ander te overdenken. Vlak na hun aankomst wordt ze ontvoerd en blijft Max alleen achter. De net zestienjarige Demi komt erachter dat ze in verwachting is. Vanwege haar toekomstdromen wil ze het kind niet houden. Nadat ze een abortuskliniek heeft bezocht wordt ze overmeesterd en in een busje getrokken. Even later zit ze met Alexandra opgesloten en vragen ze zich af waarom en door wie ze worden vastgehouden.

Het verhaal begint met een korte proloog waarin verteld wordt dat iemand begraven wordt. Eigenlijk is deze inleiding nogal nietszeggend, maar de laatste regel impliceert wel dat aan deze trieste gebeurtenis iets voorafgegaan is. Hierdoor wordt de lezer enigszins nieuwsgierig gemaakt. Dit gevoel zet zich voort in de rest van de plot, want al vrij snel vindt de ontvoering van Alexandra plaats. Hierdoor komen enkele vragen naar boven drijven en als niet veel later Demi ook nog ontvoerd wordt, neemt dit aantal alleen maar toe. De lezer wil weten waarom ze zijn ontvoerd, of er een onderling verband is, hoelang het gaat duren, wie voor de ontvoeringen verantwoordelijk is, en bovenal wat er met baby Max, waar Alexandra het regelmatig over heeft, is gebeurd.

Onbreekbaar wordt verteld vanuit de perspectieven van Alexandra, Demi en Jacob. De verhaallijn van laatstgenoemde speelt zich in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw af en in de eindfase van het verhaal wordt duidelijk wat zijn rol in de gebeurtenissen in het heden is. Deze vertelwijze zorgt ervoor dat de lezer de drie personages vrij goed leert kennen waardoor je ruim voldoende over hen te weten komt. Een ander die regelmatig zijn opwachting maakt, is Julius. Zijn rol bij de ontvoeringen is meteen duidelijk, maar desondanks blijf je in de plot voortdurend twijfelen over zijn werkelijke identiteit. Ook hierover wordt in de eindfase uitsluitsel gegeven, en die is niet zoals je aanvankelijk had verwacht.

Hoewel de plot in feite een relatief rustig verloop heeft, gebeurt er toch voldoende. Verschillende ontwikkelingen passeren de revue en de ontknoping bevat enkele scènes waarin actie voorkomt en er een ander soort spanning ontstaat dan tot dusver het geval was. Tot aan deze momenten is de spanning voornamelijk van psychologische aard. Dat is aan Alexandra en Demi ook te merken, want tijdens hun gevangenschap hebben ze uiteraard hun moeilijke fasen en dan lijken ze er geestelijk aan onderdoor te gaan. Ze hebben echter ook steun aan elkaar, weten elkaar regelmatig op te peppen en in hun gezamenlijke strijd om te overleven en sterk te blijven zie je ze langzaam maar zeker steeds meer groeien.

Behalve dat de lezer in de ontknoping een antwoord op al zijn vragen krijgt, wordt hij eveneens getrakteerd op een daverende verrassing. Niet alles blijkt te zijn zoals je aldoor had gedacht. Onbreekbaar, geschreven in een bijzonder eigentijdse, toegankelijke en beeldende schrijfstijl, is daarmee een psychologische thriller die niet alleen van begin tot eind boeit, maar de lezer ook weet bezig te houden. 

Waardering: 4/5

Boekinformatie
Auteur: Marieke Damen
Titel: Onbreekbaar

ISBN: 9789402709568
Pagina’s: 368
Eerste uitgave: 2022

Het laatste huis – Catriona Ward

Flaptekst
Ted Bannerman woont in het laatste huis aan de bosrand. Het is er wat eenzaam: zijn dochter Lauren is er niet altijd en verder heeft hij alleen zijn kat Olivia. Het is er ook wat onheilspellend, met de dichtgetimmerde ramen en de spiegels die Ted heeft moeten weghalen toen hij zichzelf er niet meer recht in kon aankijken. En dan zijn er nog de vreemde geluiden op de zolder, en datgene wat er achter het huis in het bos begraven ligt. Dan krijgt de straat een nieuwe bewoonster. Eentje die bijzonder geïnteresseerd lijkt in Ted – en in een meisje dat jaren geleden in deze omgeving verdween.

Recensie
Na een mislukte carrière als actrice besloot Catriona Ward het over een andere boeg te gooien en begon ze met schrijven. Over haar debuut Rawblood (2015) heeft ze zeven jaar gedaan, waarna ze er in 2016 een prijs mee won. Een tweet die haar grote voorbeeld Stephen King de wereld instuurde, over haar in 2021 verschenen uitgave The Last House on Needless Street (Het laatste huis, 2023), betekende haar internationale doorbraak. De Britse media waren vervolgens laaiend enthousiast en de dagbladen The TimesThe Observer en The Guardian riepen het boek in maart 2022 uit tot thriller van de maand.

In het laatste huis in Needless Street, pal aan de rand van het bos, woont de enigszins verlopen en vereenzaamde Ted Bannerman met zijn kat Olivia. Zo nu en dan logeert zijn dochter Lauren bij hem, maar verder vult hij zijn dagen vooral met drinken. Op een dag krijgt hij een nieuwe buurvrouw en zij is de enige die wat belangstelling voor hem toont. Deze vrouw, Dee, heeft echter ook grote interesse in de verdwijning van een zesjarig meisje, elf jaar eerder.

Het laatste huis, dat in het midden laat of het onder het thriller- of horrorgenre past, wordt sterk aanbevolen door gelouterde auteurs als Stephen King en Thomas Olde Heuvelt. Ward kan deze recommandaties echter niet waarmaken, want op een spaarzaam moment na ontbreken de mysterie en spanning volledig. Eveneens funest zijn het gebrek aan plotwendingen en het voorspelbare karakter van het verhaal. Al in een vroegtijdig stadium heeft de lezer in de gaten hoe de onderlinge relatie tussen Bannerman, zijn dochter Lauren en kat Olivia in elkaar steekt. Het is evenmin moeilijk om te raden door wiens toedoen het meisje destijds verdwenen is. De auteur doet er overigens wel alles aan diezelfde lezer anders te laten denken, maar slaagt daar niet volledig in.

In de beginfase is het nog volstrekt onduidelijk waar het verhaal naartoe gaat. Het wordt vanuit verschillende invalshoeken verteld, waaronder dat van kat Olivia. Naarmate de plot vordert, komt daar een positieve kentering in en ontstaat er wat meer structuur. Dit komt onder andere doordat de afzonderlijke verhaallijnen van de personages meer helderheid verschaffen in wat er in het verleden gebeurd is, maar ook hoe het er op dit moment aan toegaat. Opvallend, bijzonder en toch ook erg onrealistisch is het vertelperspectief van Olivia. Omdat je weet dat ze een kat is, is het moeilijk voorstelbaar dat ze als een menselijk wezen denkt en handelt, dit geeft een nogal onwezenlijk gevoel.

Omdat de personages geen van allen betrouwbaar overkomen – Bannerman kan trouwens wel op enige clementie rekenen, want het is al meteen glashelder dat hem iets mankeert – weet de lezer niet wie hij wel of niet kan vertrouwen. Hierdoor groeit de twijfel en ontstaat er een heel klein spanningsveld. Ward doet hier te weinig mee, zodat het effect daarvan grotendeels verloren gaat. Hoewel de laatste hoofdstukken een wirwar aan informatie geven, kan daar wel uit opgemaakt worden dat Bannermans huidige omstandigheden een gevolg zijn van wat hij in zijn jeugd heeft moeten doorstaan. Maar in feite was ook dit niet zo heel verrassend. Al met al kunnen de hooggespannen verwachtingen van Het laatste huis, vertaald door Mariëtte van Gelder, niet worden waargemaakt.

(Dit boek heb ik voor Hebban gerecenseerd.)

Waardering: 2/5

Boekinformatie
Auteur: Catriona Ward
Titel: Het laatste huis

ISBN: 9789402320046
Pagina’s: 320

Eerste uitgave: 2023